در تاریخ معاصر ایران و بالطبع در تاریخ آذربایجان و اردبیل و دشت مغان، مشکین و خلخال تا به امروز به گونه‌ای جدی و به دور از ملاحظات خاص به تحقیق و پژوهش درباره تاریخ محلی به صورت جدی پرداخته نشده است، از این لحاظ خلاء بسیاری وجود دارد که پر کردن آن از مهم‌ترین ضروریات و از وظایف اساسی نسل فعلی به شمار می‌رود.
به همین دلیل به همراه پژوهشگران و نویسندگان با انتشار کتابهای تاریخ محلی در چند سال اخیر، فرایند جدیدی در این زمینه آغاز کرده‌‌ایم و با همت و تلاش‌ها و فعالیت‌های خویش سعی در اعتلای فرهنگ نگارش تاریخ و ترویج کتاب و کتاب‌خوانی گام مثبتی بر می‌داریم.
هویت تاریخ اردبیل، مغان، مشکین، خلخال، نمین و سایر مناطق در دوره‌های قاجار و پهلوی اول و دوم با اتکاء به مجموعه عکس‌های تاریخی و اسناد همراه با مستندنگاری بیان شده است.
عکس‌ها و اسناد مستند اجتماعی از لحاظ موضوعیت تاریخی ژانری در عکاسی است که بر اساس آن به مستندنگاری جامعه پردازش شده است. دودمان‌شناسی و تبارشناسی و تاریخ‌نگاری عمومی اردبیل، مغان، مشکین، خلخال و نمین و سایر مناطق و قلمرو آن زمانی در مسیر غنایافتگی قرار می‌گیرد، عکس‌ها و اسناد واجد ارزش گران‌سنگ باشد و به مثابه میراث غنی گذشتگان محسوب شود، بنابراین تا زمانی که موزه عکس و اسناد در اردبیل راه‌اندازی نشود، ارزشمندترین بخش فرهنگ تاریخ مصور اجتماعی دچار آسیب خواهد شد و انسجام‌پذیری خود را از دست خواهد داد.
عکس‌ها و اسناد تاریخی از لحاظ مضمون‌پردازی که حاوی معانی تخصصی و عمومی است با تاکید بر ارزش‌گذاری آن جلوه‌های جریان تاریخ اردبیل، مغان، مشکین، خلخال و نمین و مناطق دیگر را تفسیر می‌کند. مستندنگاری عکس در عین حال که شرایط و رفتار معینی از افراد جامعه را در ذهن ما متبادر می‌سازد، از زوایای شناخت جریان‌ها و رویدادهای تاریخ معاصر اردبیل، طریقه بازنمایی است که زمان، مکان و انسان‌ها را نشان می‌دهد.
بنابراین نزدیک‌ترین ابزار اجتماعی برای رسیدن به گذشته‌ای شفاف از تاریخ دوره قاجار و پهلوی اول و دوم (عکس و اسناد) است که بی‌تردید منزلت خاصی از نظر تاریخ‌مندی اجتماعی دارد.
میرزا عبدالمجید تدین
مدرسه تدین یکی از اولین مدارس به سبک و شیوه نوین در شهر اردبیل است که با همت مرحوم «میرزا عبدالمجید تدیّن» در سال ۱۲۹۶ خورشیدی تأسیس شد و بر این اساس یکی از قدیمی‌ترین مراکز آموزشی اردبیل به حساب می‌آید. تدین در شهریور ماه ۱۲۷۷ خورشیدی در محله ی پیر مادر اردبیل چشم به جهان گشود.
او دانش آموخته مکتب خانه «میرزا عزیز» مکتبدار صاحب نام عصر خود بود که بعد از اتمام تحصیلات، با صلاحدید استاد خود خانه‌ای را در کوچه ی حسن آباد پیرعبدالملک اجاره نمود و به مدرسه تبدیل کرد و با همکاری چند تن از همکاران خود از جمله مرحوم حسن وحیدی معلم نابینای روشن ضمیر، هاشم پایداری و سید مهدی مهدوی الاصل به تعلیم و تربیت نوباوگان پرداخت.
او برای اولین بار در همان واحد آموزشی به جای واژه ی «مدرسه» از کلمه ی «دبستان» استفاده کرد تا حدی که در سال ۱۳۱۲«کمیسیون تدوین نظام نامه ی تربیت معلم» به جای ترکیب « مدرسه ی ابتدایی» واژه ی « دبستان» را به پیروی از مرحوم تدین پذیرفت و در سطح کشور به کار گرفت. دبستان تدیّن تأثیر بسیار زیادی در پیشبرد فرهنگ و دانش مردم اردبیل داشت. مرحوم میرزا عبدالمجید تدیّن در آذرماه ۱۳۶۴ چهره در نقاب خاک کشید و در وادی بهشت فاطمه در بستر خاک آرام گرفت.
یادداشت:محمد طاها اصغری