گردشگری به عنوان صنعتی پرسود در دنیای امروز شاخه‌ها و گستره بسیار زیادی در حوزه تاریخی و طبیعی دارد این صنعت اکنون به عنوان سومین صنعت پرسود دنیا یکی از تاثیرگذارترین عوامل در افزایش میانگین درآمد مردم یک منطقه یا کشور محسوب می‌شود.
امروزه مرزبندی‌های جدیدی در دنیای گردشگری به وجود آمده و مفاهیم جدیدی در حال شکل‌گیری است که از درون آن واژه‌هایی مانند گردشگری سیاه، گردشگری غذا، گردشگری ماجراجویانه و حتی گردشگری حیات‌وحش به مفهوم مدرن آن به وجود آمده است.
این مفاهیم و برخی از حوزه‌های دیگر گردشگری اکنون به سرعت در حال تبدیل شدن به پرطرفدارترین شاخه‌های گردشگری در سطح دنیا است و با توجه به تخصصی بودن سبک سفر در آنها می‌تواند جذابیتی تازه و تجربه‌ای به یادماندنی برای شرکت‌کنندگان در آن داشته باشد.
این موضوع با مطرح شدن گردشگری به عنوان محور اول توسعه در استان اردبیل می‌تواند با قوت بیشتری پیگیری شود و برنامه‌ریزی برای آن جهت جذب گردشگران داخلی و خارجی باید با همراهی تمامی دستگاه‌ها انجام پذیرد.
با توجه به قابلیت‌های استان اردبیل، اکوتوریسم و طبیعت‌گردی قابلیت فراوانی در سطح استان دارد اما در این بین گردشگری حیات‌وحش به عنوان مفهومی جدید از این شاخه همچنان ظرفیتی مغفول در این استان به‌شمار می‌رود.
در این‌باره کارشناسان و مسؤولان امر نظرات متفاوتی دارند اما چیزی که تمامی مسؤولان و متخصصان امر در خصوص آن اتفاق نظر دارند ظرفیت‌های پیدا و نهان استان اردبیل در این حوزه است که تا به‌حال آن‌گونه که باید معرفی نشده است.
گردشگری حیات‌وحش تاکنون مورد غفلت بوده است
مدیر کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اردبیل در گفت‌و گو با خبرنگار فارس در اردبیل بیان کرد: یکی از اقدامات اداره کل تعریف حوزه‌های جدید گردشگری در اردبیل متناسب با توانمندی و پتانسیل آن است به طوری‌که در پی مطالعات و با احصاء نظر کارشناسان، نخبگان و پژوهشگران فرصت‌های جدید گردشگری استان اردبیل شناسایی شده و براساس آن برنامه‌ریزی صورت گرفته است.
نادر فلاحی افزود: یکی از این حوزه‌ها گردشگری حیات‌وحش است که برخلاف توانمندی استان تاکنون مورد غفلت بوده و برنامه منسجمی برای آن اجرا نشده است و این درحالی است که جغرافیای استان اردبیل جاذبه‌های متعددی در بخش گردشگری حیات وحش دارد.
وی تصریح کرد: وجود دشت، جنگل، مراتع وسیع، تالاب‌ها و دریاچه‌ها تنوع‌زیستی قابل توجهی را رقم زده و امروز می‌توان گفت گردشگری حیات وحش از جاذبه‌های کمتر شناخته شده این استان است.
مطالعه نظام‌مندی بر روی تنوع زیستی استان اردبیل انجام نگرفته است
استاد تنوع زیستی دانشگاه‌های کشور نیز در این‌خصوص در گفت‌وگو با خبرنگار فارس تصریح کرد: طبیعت استان اردبیل بکر و دست نخورده است و تاکنون هیچ مطالعه‌ای بر روی گونه‌های موجود در آن انجام نگرفته که این می‌تواند فرصتی برای ایجاد اشتغال برای فارغ التحصیلان این رشته باشد.
مرتضی نادری گفت: مطالعه بر روی محیط زیست استان اردبیل می‌تواند زمینه را برای کسب اطلاعات بیشتر در حوزه تنوع‌زیستی فراهم کند که این موضوع در نهایت منجر به معرفی سایت‌های جدید برای مشاهده گونه‌های مختلف حیات‌وحش استان اردبیل شود.
وی با اشاره به اینکه تجربه‌های موفقی در این‌زمینه در سطح دنیا وجود دارد، تاکید کرد: درآمد برخی از کشورها از گردشگری حیات‌وحش بیشتر از درآمد نفت ایران است.
پژوهشگر بین‌المللی تنوع زیستی بیان داشت: ایجاد ایستگاه‌‌های پرنده نگری و برگزاری تورهای تخصصی منسجم برای مشاهده دیگر گونه‌های موجود در استان که می‌توان آنها را در قالب تورهای ماجراجویانه تعریف کرد، می‌تواند در توسعه توریسم حیات‌وحش در این استان موثر باشد.
نادری اضافه کرد: وجود تالاب‌ها و زیستگاه‌های آبی متعدد و حضور پرندگان مهاجر در فصول مختلف در این زیستگاه‌ها نیز می‌تواند در معرفی هرچه بهتر این سبک از گردشگری برای استان اردبیل موثر باشد.
اما با توجه به فرابخشی بودن مقوله گردشگری و لزوم همکاری تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط در این حوزه لازم است مدیران بخش‌های دیگر و مرتبط با این حوزه نیز عزم خود را برای برنامه‌ریزی در حوزه گردشگری حیات‌وحش جزم کنند.
۷ سایت گردشگری حیات‌وحش در استان تعریف شده است
در این خصوص محمد خداپرست در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اردبیل، اظهار کرد: با توجه به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های استان اردبیل در حوزه گردشگری و محیط زیست، ۷ سایت گردشگری حیات‌وحش در استان تعریف شده است.
وی گفت: این سایت‌ها شامل سد میل‌مغان، سایت احیای آهوی دشت مغان، تالاب پته‌خور، سایت احیای مرال جنگل فندقلو، تالاب نئور، منطقه شکار ممنوع دربند مشکول و منطقه حفاظت شده آق‌داغ خلخال است.
خداپرست تصریح کرد: سه منطقه از این ۷ منطقه مستعد پرنده‌نگری برای علاقه‌مندان، دانشجویان محیط‌زیست و پژوهشگران این عرصه می‌باشد که زیستگاه بیش از ۱۵۰ گونه پرنده مهاجر و بومی استان اردبیل است.
وی با اشاره به تنوع‌زیستی غنی و ارزشمند استان اردبیل، ادامه داد: پرنده‌نگری یکی از شاخه‌های علمی محیط‌زیست است که می‌تواند تفرجی درآمدزا برای مردم این مناطق باشد.
مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل اضافه کرد: همچنین سایت احیای آهوی دشت مغان و سایت احیای مرال فندقلو نیز قابلیتی بالقوه جهت جذب گردشگران در فصول مختلف سال است.
ایران مقصد اول گردشگری حیات‌وحش در دنیا نیست
فعال گردشگری حیات‌وحش کشور در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در اردبیل، بیان کرد: در خصوص گردشگری حیات‌وحش باید حتما به این نکته توجه کنیم که کشور ما علی‌رغم داشتن تنوع‌زیستی بالا فاقد گونه‌های شاخص از جمله علف‌خواران و گربه‌سانان بزرگ با تعداد زیاد است.
وی افزود: این موضوع باعث شده تا ایران به مقصد اول گردشگری حیات‌وحش مانند کنیا، هند و ماداگاسکار تبدیل نشود اما تنوع گونه‌ای پرندگان و وفور زیستگاه‌های آبی در کشور به ویژه در استان اردبیل می‌تواند جاذبه‌ای برای گردشگران خارجی حیات‌وحش به‌خصوص علاقه‌مندان به پرنده‌نگری باشد.
مسؤول کمیته طبیعت‌گردی کانون راهنمایان گردشگری سراسر کشور همچنین عنوان کرد: در این زمینه باید بر دانش و تجربه راهنمایان بومی بیشتر توجه کنیم زیرا اطلاعات این افراد از گونه‌های مختلف حیات‌وحش در آن منطقه بیشتر از سایر افراد است.
علی اصل افزود: لازم است همچنین مطالعات علمی نیز در این‌خصوص صورت بگیرد و مناطق مورد نظر جهت رفتارشناسی گونه‌های حیات‌وحش پایش گردند.
فعال گردشگری حیات‌وحش کشور همچنین اظهار کرد: لازم است در این‌زمینه تولید محتوای تخصصی صورت بگیرد و ذهن مخاطبان این رشته از گردشگری در داخل و خارج از کشور برای حضور در استان آماده شود تا بتوان اردبیل را در برنامه‌ریزی میان مدت به مقصد اول طبیعت‌گردی در کشور تبدیل کرد.
اما این موضوع تنها با همکاری بین دستگاهی امکان‌پذیر نیست و برای انجام آن باید از ظرفیت‌های بخش خصوصی نیز استفاده شود.
آماده حمایت از ایده‌های نو در حوزه گردشگری حیات‌وحش هستیم
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل در این‌باره اظهار کرد: با این وجود ضروری است در تقویت این حوزه از گردشگری برنامه‌های مختلفی اجرا شود تا در وهله نخست نسبت به معرفی آن اقدام کنیم.
فلاحی تصریح کرد: همکاری بخش‌خصوصی، تورگردان‌ها و آژانس‌های مسافرتی در معرفی این حوزه مثرثمر خواهد بود و می‌توان برای دو گروه گردشگران داخلی و خارجی نسبت به معرفی گردشگری حیات‌وحش در استان اردبیل اقدام کرد.
وی اضافه کرد: در این میان نقش کارشناسان و پژوهشگران اهمیتی ویژه دارد و باید از محل تعریف تورهای اینفو نسبت به معرفی جاذبه‌ها برای آژانس‌های خارجی نیز اقدام کرد که در این‌زمینه اداره کل آماده حمایت از ایده‌های جدید در حوزه گردشگری حیات‌وحش است.
اما حلقه مفقوده این موضوع تنها ورود بخش خصوصی به این ماجرا نیست بلکه بحث حفاظت از گونه‌های حیات‌وحش در طبیعت اصلی‌ترین دغدغه و وظیفه اداراتی مانند محیط‌زیست است که نباید نادیده گرفته شود.
توسعه گردشگری طبیعی با تاکید بر حفاظت انجام خواهد گرفت
مدیر کل حفاظت از محیط زیست استان اردبیل اضافه کرد: توسعه گردشگری در این مناطق با تاکید بر حفاظت آنها انجام خواهد گرفت تا آسیبی متوجه گونه‌های ارزشمند استان به ویژه گونه‌های در حال احیا نشود.
خداپرست بیان داشت: منطقه شکار ممنوع دربند مشکول و منطقه حفاظت شده آق‌داغ خلخال نیز با توجه به وجود گونه‌های ارزشمند کل، بز، پرندگان شکاری و گربه‌سانان بزرگ و کوچک می‌تواند مقصد مناسبی برای گردشگران حرفه‌ای محیط‌زیست و پژوهشگران این حوزه باشد.
خداپرست افزود: با توجه به پراکندگی این نقاط از شمال تا جنوب استان می‌توان به غنای زیستی استان اردبیل در تمامی شهرستان‌ها پی برد که این مساله پتانسیل قابل قبولی برای معرفی این سایت‌ها در سطح ملی و بین‌المللی است.
وی با تاکید بر ظرفیت‌های عمده استان اردبیل در این حوزه اضافه کرد: استان اردبیل با توجه به اینکه طبیعتی بکر دارد قطعا بعد از مطالعه و شناسایی می‌تواند مقصد خوبی برای گردشگران حیات‌وحش باشد اما این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی برای شناسایی و معرفی است.
به نظر می‌رسد فهم مشترکی بین مسؤولان و کارشناسان حوزه گردشگری و محیط زیست برای تحقق گردشگری حیات‌وحش در استان اردبیل وجود دارد اما این موضوع نیازمند کمک بخش‌خصوصی و مطالعه بیشتر و برنامه‌ریزی جهت معرفی آن در سطح ملی و بین‌المللی است.
گزارش: مسعود لاهوت